Schuin dak van binnenuit isoleren met PIR, hoe doe ik dat?

Allereerst is het belangrijk om een goed beeld te krijgen van de opbouw van de constructie. De meeste ongeïsoleerde schuine daken hebben een opbouw zoals hiernaast weergegeven.

De gordingen (horizontale balken) dragen het gewicht van het dak af op de muren en spanten. Op de gordingen ligt het dakbeschot, meestal bestaande uit (vuren of grenen) planken of mes- en groefdelen. Op het dakbeschot liggen de tengels, panlatten en dakpannen.

Heeft uw schuine dak deze constructie opbouw, dan kunt u verder naar de volgende stap. Als er in de constructie al isolatie- of folielagen aanwezig zijn, is het verstandig een adviseur in te schakelen. Die kan beoordelen of bestaande lagen kunnen blijven zitten of verwijderd moeten worden, en welk isolatiemateriaal het meest geschikt is in uw situatie. Ook als er sprake is van lekkages is het verstandig eerst een adviseur in te schakelen.

Hoe goed een materiaal isoleert tegen warmtestroming, wordt uitgedrukt in de thermische geleidbaarheid (λ, de lambda waarde). Metalen hebben een hoge λ, en geleiden de warmte dus goed. Isolatiematerialen hebben een lage λ, en houden warmte dus tegen. Hoe lager de λ, des te beter het materiaal warmtestroming tegenhoud.

Hoeveel warmte je kunt tegenhouden met isolatie, is natuurlijk  ook afhankelijk van de dikte ervan; een dikkere isolatielaag houdt meer warmte tegen dan een dunne laag. Dat is uit te drukken in de thermische weerstand van de isolatielaag, de R_D-waarde. Die wordt berekend door de dikte van de laag te delen door de thermische geleidbaarheid (λ) ervan. Zo heeft een laag PIR (λ van 0,022 W m^-1 K^-1) van 10 centimeter dik een R_D-waarde van:

Een hogere R_D-waarde geeft dus aan dat de materiaallaag beter isoleert. Ter illustratie een overzicht van de R_D-waarden van PIR, glas- en steenwol bij verschillende diktes:

Tot slot is er nog de R_C-waarde (de warmteweerstand van de constructie). Die wordt berekend door de warmteweerstanden van alle materiaallagen in de constructie op te tellen (dus ook de warmteweerstand van bijvoorbeeld het dakbeschot, eventuele luchtspouwen en de dakafwerking. Er gelden minimumeisen voor de R_C-waarde bij nieuwbouw; nieuwe daken moeten een R_C-waarde van minsten 6,3 m² K W^-1 hebben.

Als u de dikte van het gewenste isolatiemateriaal heeft bepaald, kunt u het materiaal gaan bestellen. Meet het oppervlak van uw schuine dak van binnenuit, en houdt daarbij rekening met enige snij- of zaagverliezen (5 – 10%).  

Bij grotere isolatiediktes kan het makkelijker zijn om te kiezen voor een dubbele laag dunner materiaal (bijvoorbeeld twee lagen PIR van 70 mm i.p.v. één laag van 140 mm), omdat dat makkelijker (machinaal) op maat te zagen is. (Vergeet in dat geval niet het te bestellen oppervlak te verdubbelen.)

Tref de nodige voorbereidingen voor u het isolatiemateriaal gaat plaatsen:

A. Gordingen

Maak de gordingen en het dakbeschot vrij van uitstekende spijkers of schroeven, door deze dieper te bevestigen, te verwijderen of af te slijpen. Dat maakt het plaatsen van het isolatiemateriaal later eenvoudiger en vermindert de kans op verwondingen.

B. Afstand tussen de gordingen

De afstand tussen de gordingen bedraagt normaliter 100 – 150 cm, maar kan in individuele gevallen afwijken. Als u het dak na het isoleren wilt afwerken met gipsplaten, moeten er uitvullatten of balkjes over de gordingen worden geplaatst, waarop de gipsplaten dan bevestigd kunnen worden. Als de afstand tussen de gordingen te groot is, is de kans aanwezig dat de uitvullatten, en daarmee de nieuwe dakafwerking, door gaan hangen. Dat is op twee manieren op te lossen:

• Het plaatsen van extra ‘gordingen’, bijvoorbeeld vuren planken van 22 mm, tussen de spanten of muren, zodat de afstand tussen de gordingen maximaal 65 cm is. Uitvullatten (22 x 50 mm) kunnen worden bevestigd op zowel de bestaande gordingen als de extra planken.
• Het gebruik van dikkere balkjes in plaats van uitvullatten. Bij een afstand tussen de gordingen van 100 cm moet men dan denken aan een balkdikte van 35 mm. Bij een afstand tussen de gordingen van 150 cm is een balkdikte van 50 mm nodig om doorbuiging te voorkomen.

C. Is er elektra aanwezig op het dakbeschot of de gordingen, of wilt u elektra aanleggen?

Het is het beste om elektra later voor de isolatie langs (aan de binnenzijde tussen de uitvullatten) aan te leggen, zodat de hele ruimte tussen de gordingen kan worden benut voor isolatie.Wilt u elektrabuizen toch achter de isolatie tegen het dakbeschot plaatsen? Dan kunt u ervoor kiezen om later een uitsparing te maken in de isolatieplaat ter hoogte van de elektrabuis en deze tegen het dakbeschot te bevestigen. Als er veel elektrabuizen zijn, is het handiger een dunnere isolatieplaat te kiezen, en deze circa 20 mm van het dakbeschot af te houden.

D. Dakramen

Als er sprake is van een dakraam of meerdere dakramen, dan is het handig om een houten frame (van bijvoorbeeld 18 mm multiplex) te maken.

Zaag stroken multiplex van dezelfde breedte als de gordingen. Plaats deze rondom het dakraam, en houdt daarbij enige ruimte voor de gekozen afwerking: Als u de multiplex (op schilderen na) niet verder afwerkt, kunt u deze gelijk houden met (de buitenzijde van) het kozijn van het dakraam. Wilt u nog gips en/of stucwerk aanbrengen op de multiplex, houdt dan extra ruimte gelijk aan de dikte van de totale afwerking.

E. Dakkapel

Ook als er sprake is van een dakkapel kan het handig zijn een frame te maken zoals hierboven beschreven. Bij een dakkapel met een plat dak (bitumen of EPDM dakbedekking) mag dit dak alleen van binnenuit worden nageïsoleerd met een dampopen isolatiemateriaal (bijvoorbeeld minerale wol) in combinatie met een klimaatfolie, omdat de dakbedekking dampdicht is (zie kader Damptransport). Zorg er ook voor dat de eventuele dakafwerking geen dampremmende eigenschappen heeft (lage μ-waarde).

Na het plaatsen van het isolatiemateriaal is het belangrijk om het geheel lucht- en dampdicht af te werken (zie kader). Als u PIR heeft toegepast, dan is het niet nodig een dampremmende folie toe te passen; de aluminium cachering van de PIR-platen is al dampremmend. Wel is het van belang de naden tussen de isolatieplaten onderling, en tussen de isolatieplaten en de gordingen, muren en vloer, lucht- en dampdicht af te werken met aluminiumtape. Verwijder voor het aftapen overtollig PUR-schuim met een mes. Ook als delen van de aluminium cachering tijdens de montage zijn beschadigd, kunt u hierop aluminiumtape bevestigen.

Bij het uitleggen van het fenomeen damptransport, is het volgende natuurkundige principe van belang: Lucht bevat altijd een zekere hoeveelheid waterdamp. Hoeveel waterdamp de lucht kan bevatten, hangt af van de temperatuur: warme lucht kan meer waterdamp bevatten dan koude lucht.

Dat laatste zien we terug in de zogenaamde relatieve luchtvochtigheid: binnenshuis hebben we bij een temperatuur van 18 – 21 °C meestal een relatieve luchtvochtigheid van tussen de 40 en 60%, de lucht is dan voor 40-60% verzadigd met waterdamp.

Als we die lucht zouden afkoelen, dan wordt de hoeveelheid waterdamp die de lucht kan bevatten kleiner: de relatieve luchtvochtigheid neemt toe. Als we de lucht ver genoeg afkoelen, dan komen we op een punt dat de relatieve luchtvochtigheid 100% is; de lucht bevat de maximale hoeveelheid waterdamp, en waterdamp zal gaan condenseren (er ontstaan druppels) bij verdere afkoeling.

De temperatuur waarbij dat gebeurt is de zogenaamde dauwpunttemperatuur, en ligt onder normale omstandigheden binnenshuis rond de 9,5 °C.  Dat zien we ook als we bijvoorbeeld een fles water uit de koelkast pakken en op het aanrecht zetten; de temperatuur van de fles is lager dan de dauwpunttemperatuur, en er ontstaan druppels (condensatie van waterdamp uit de lucht) op de fles.

In de winter is de zogenaamde dampdruk binnenshuis groter dan buiten (daar is het immers koud), en wil vochtige lucht zich verplaatsen van binnen naar buiten. Dat gaat via diffusie (dwars door materialen heen) en door convectie (door luchtlekken, zoals naden en kieren). Op een zeker punt komt die vochtige lucht een koud oppervlak tegen, zoals het koude dakbeschot van een nageïsoleerd dak. Het vocht uit de lucht gaat dan condenseren, waardoor het dakbeschot nat zou worden. Als dat lang aanhoudt kan dat leiden tot schimmels of zelfs houtrot, wat natuurlijk niet wenselijk is.

Daarom is het van belang om te voorkomen dat vocht zich door de constructie van binnen naar buiten kan verplaatsen. Dat doen we een laag materiaal met een hoge dampdiffusieweerstand (μ) aan de binnenzijde van de constructie toe te passen, zoals aluminium of polyethyleen, en door de constructie luchtdicht af te werken.

In sommige situaties, zoals bij een plat dak, zit er juist een dampdicht materiaal aan de buitenzijde van de constructie (bitumen of EPDM). In dat geval mag er juist geen dampremmend isolatiemateriaal of dampremmende folie aan de binnenzijde van de constructie worden toegepast: vocht of vochtige lucht die bijvoorbeeld via een kier tussen deze lagen zou komen, zou er dan niet meer uit kunnen. Bij isolatie van een plat dak aan de binnenzijde is voorzichtigheid daarom geboden. Kies in dat geval voor een dampopen isolatiemateriaal (zoals glas- of steenwol) in combinatie met een klimaatfolie, en let er ook op dat de dakafwerking (incl. eventuele verflagen) dampopen is.